“خانواده خوب همه چیز است.”
این جمله‌ایست که همگی ما بارها شنیده‌ایم و نمی‌توان درستی آن را انکار کرد. محیط خانواده بیشترین تاثیر را در سلامت روانی نوجوانان ایفا می‌کند و می‌تواند آنان را به سمت موفقیت و یا شکست سوق دهد.
سلامت روانی نوجوانان قبل از اجتماع و محیط مدرسه، در گرو ارتباط نوجوان با خانواده‌ها و با والدینشان است. اما محیط خانوادگی چگونه بر سلامت روانی تاثیر می‌گذارد؟ والدین چگونه می‌توانند سلامت روانی فرزندان را بهبود ببخشند؟
فرزندپروری مثبت: کلید کاهش اختلالات روانی در نوجوانان
فرزندپروری یک مهارت است. حقیقت این است که بسیاری از والدین اطلاعات کافی و مهارت لازم را برای پرورش نوجوان خود و آماده کردن او برای مقابله با چالش‌های زندگی را ندارند.
فرزندپروری مثبت در واقع به روش‌های تربیتی در محیط خانه اشاره دارد که باعث می‌شوند نوجوان مهارت‌های زندگی را کسب کند و همچنین ارتباط عاطفی زیادی با خانواده خود داشته باشد.
شاید این سوال برای شما پیش بیاید که فرزندپروری مثبت چگونه بر سلامت روان نوجوان اثر می‌گذارد؟
تاثیر فرزندپروری مثبت بر اضطراب و افسردگی نوجوانان
در دهه‌های اخیر نوجوانان به شدت با اختلالات افسردگی و اضطراب درگیر هستند. سبک زندگی نامناسب، فشار تحصیلی و مشکلات ارتباطی همگی میزان افسردگی و اضطراب نوجوان را تشدید می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نوجوانان دارای حمایت عاطفی، راحت‌تر از پس مشکلات ناشی از افسردگی و اضطراب خود برمی‌آیند.
سبک فرزندپروری والدین می‌تواند در درجه اول، از ابتلای نوجوان به اختلالات افسردگی و اضطرابی جلوگیری کند. به صورت کلی فرزندپروری مثبت به شیوه‌های زیر بر کاهش اضطراب و افسردگی نوجوانان اثر می‌گذارد:
- افزایش عزت نفس و مهارت‌های زندگی در نوجوانان
- ایجاد توانایی حل مسئله و توانایی برای مواجهه با چالش‌ها
- برخورداری از حمایت عاطفی و پشتیبانی والدین
- افزایش مهارت مدیریت هیجانی
- گشودگی نوجوان به کسب مشورت و کمک گرفتن از متخصصین
روش‌های فرزندپروری برای پیشگیری از مشکلات روانی
فرزندپروری مثبت در درجه اول باید از درگیری نوجوان با اختلالات روانی پیشگیری کند. نوجوانانی که از حمایت و توانایی‌های فردی بیشتر برخوردار هستند، کمتر از سایر نوجوانان به اختلالات روانی دچار می‌شوند. والدین می‌توانند با اتخاذ راهکارهای زیر در پیشگیری از بروز اختلالات روانی برای نوجوان خود موثر واقع شوند:
- برای او یک الگو باشید تا از رفتار صحیح شما تقلید کند.
- معیارهای سختگیرانه و غیرمنطقی برای تربیت او وضع نکنید.
- به فرزند خود، متناسب سن او اجازه تفریح و سرگرمی دهید.
- برای او یک محیط گرم و صمیمانه در منزل ایجاد کنید.
- او را به ساختن روابط بین‌فردی موثر تشویق کنید.
استراتژی‌های حمایت خانوادگی برای مدیریت اختلالات روانی
در مواردی پیش می‌آید که علیرغم حمایت کافی و روش‌های فرزندپروری مثبت والدین، نوجوانان با اختلالات روانی روبه‌رو می‌شوند و مشکلات سلامت روانی، بر زندگی فردی و اجتماعی آنان تاثیر می‌گذارد.
نوجوانان به دلایل متفاوتی دچار مشکلات سلامت روانی می‌شوند. حمایت والدین از نوجوان، مهم‌ترین عامل در بهبود سلامت روانی او به شمار می‌رود.
نقش حمایت عاطفی والدین در درمان اختلالات روانی نوجوانان
اختلالات روانی می‌توانند زندگی نوجوان را به شدت تحت تاثیر قرار دهند و او را دچار مشکلات زیادی در زمینه‌های تحصیلی، فردی و ارتباطی کنند. یکی از موثرترین عوامل در بهبود اختلالات روانی نوجوانان، حمایت عاطفی والدین است.
نمی‌توان اهمیت والدین در سلامت روان نوجوانان را انکار کرد. در واقع کلید درمان اختلالات روانی، رابطه نوجوان با والدین خود و میزان حمایتی است که از آن‌ها دریافت می‌کند. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند که حمایت خانوادگی نوجوانان را از لحاظ روانی بسیار قوی می‌کند.
بیشتر والدین تصور می‌کنند که به نوجوان خود حمایت کافی ارائه می‌دهند، اما در واقع نوجوانان در اغلب موارد نیاز به حمایت و درک بیشتری دارند و معتقدند که والدینشان می‌توانند همدلی بیشتری ارائه دهند.
اگر نوجوان شما با اختلالات سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کند، به شیوه‌های زیر می‌توانید حمایت خود را به او ارائه دهید:
- نوجوان را تشویق کنید تا احساسات خود را با شما در میان بگذارد: سعی کنید که از حال و احساسات نوجوان باخبر باشید. از او بپرسید که چه احساساتی را تجربه می‌کند و حس خوبی دارد یا نه. به آن‌ها یادآوری کنید که شما همیشه مشتاق شنیدن درد و دل آنان هستید و تحت هر شرایطی او را حمایت خواهید کرد. در گفتگو با او همدلی و درک بالایی را نشان دهید.
- برای حمایت از او زمان بگذارید و صبور باشید: شما باید به همراه نوجوان خود برای حل مشکلات او و حمایت از او قدم بردارید. این اتفاق مرحله به مرحله و قدم به قدم رخ می‌دهد. فراموش نکنید که نوجوانی دوران استقلال‌طلبی است و نوجوان شما نیاز به خلوت و حریم شخصی خود نیز دارد.
- در صورت پیش آمدن تعارضات میان خود و نوجوان، برای حل آن تلاش کنید: نوجوانانی که با اختلالات سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنند ممکن است به سرعت خشمگین شوند و یا با والدین خود درگیری زیادی داشته باشند. اگر میان شما و فرزندتان تعارضی رخ داد، با او صادق باشید. به او بگویید که چه چیزی شما را ناراحت کرده است و از او نیز بخواهید تا عامل ناراحتی خودش را بگوید. همچنین، به او اطمینان دهید که حتی با وجود تعارض پیش آمده نیز، او را دوست خواهید داشت و از او حمایت خواهید کرد.
- به سلامت روانی خود اهمیت دهید: دوران نوجوانی نه تنها نوجوانان، بلکه والدین را نیز با چالش‌های زیادی مواجه می‌کند. والدین عمدتا آنقدر درگیر مراقبت و تربیت نوجوان خود می‌شوند که نیازهای روانی خود را فراموش می‌کنند. به خاطر داشته باشید که والدین ناسالم، نمی‌توانند از نوجوانان خود به درسی مراقبت کنند. لذا نیاز است که شما به عنوان والد نیز به سلامت روانی خود توجه کنید. در صورت نیاز می‌توانید از دوستان و آشنایان خود کمک بگیرید. از روابط صحیح و کسب حمایت عاطفی برای خود غافل نشوید تا بتوانید به بهترین نحو به فرزند خود کمک کنید.
اهمیت شناسایی نشانه‌های اختلال در مراحل اولیه
یکی از کلیدی‌ترین نقش‌های والدین و کادر مدرسه، شناسایی زنگ خطرهای مرتبط با اختلالات سلامت روان است. به طور کلی، مداخله برای درمان اختلالات روانی هرچه سریع‌تر انجام گیرد مفیدتر خواهد بود.
نوجوانانی که با اختلالات خلقی، اضطرابی و سایر اختلالات روانی مثل اختلالات خوردن و نقص توجه درگیر می‌شوند عمدتا علائم و نشانه‌های هشداردهنده‌ای را از خود بروز می‌دهند. والدین می‌توانند قبل از شدت پیدا کردن اختلالات روانی، این علائم هشداردهنده را پیدا کنند و برای درمان اقدام سریعی داشته باشند.
از جمله نشانه‌های هشداردهنده برای اختلالات می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:
- کاهش توجه و تمرکز
- افت تحصیلی
- احساس غم فراوان و گریه کردن نوجوان در طول روز
- افزایش اضطراب و استرس روزانه
- تمایل بیش از حد به تنهایی
- تغییرات در الگوی خواب و خوراک نوجوان
روش‌های کاربردی والدین در مواجهه با اضطراب و افسردگی نوجوانان
رخ دهد. در صورتی که والدین از مهارت‌های ارتباطی بالایی برخوردار باشند، این تنش‌ها به خوبی مدیریت خواهند شد.
روانشناسان به والدین توصیه می‌کنند تا برای ارتباط بهتر با فرزندان خود، از روش‌های زیر استفاده کنند:
- بیشتر از صحبت کردن، به شنیدن توجه کنید: زمانی که نوجوان شما شروع به صحبت می‌کند، تلاش کنید تا تمایل برای انتقادات و یا سرزنش‌های خود را مهار کنید. شنیدن نوجوان یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های ارتباط موثر است. باید به نوجوان خود اطمینان دهید که قبل از هرچیز، بدون هیچ شرطی در کنارشان هستید.
- با نوجوان خود به نرمی رفتار کنید و صبور باشید: اگر در وهله اول، نوجوان تمایلی برای نزدیک شدن به شما و یا ارتباط گرفتن نشان نداد، ناامید نشوید. صحبت راجع به افسردگی و اضطراب برای نوجوانان بسیار سخت است. آن‌ها ممکن است به سختی بتوانند احساسات خود را ابراز کنند. اگر فرزند شما تمایلی به صحبت کردن ندارد، به حریم او احترام بگذارید و به او فشار نیاورید.
- احساسات نوجوان را مورد توجه قرار دهید: تلاش نکنید تا به نوجوان خود نشان دهید که اوضاع آنقدرها هم بد نیست. اگر به فرزند خود با جملاتی مثل “حالا آنقدرها هم بد نیست” و یا “داری شلوغش می‌کنی” واکنش نشان دهید آن‌ها تصور می‌کنند که شما احساساتشان را جدی نمی‌گیرید. سعی کنید درک کنید که آن‌ها در چه رنجی هستند و با چه چیزهای دست و پنجه نرم می‌کنند.
- از سایر روش‌ها کمک بگیرید: اگر نوجوان شما حاضر به گفتگو راجع به مسائل خود نمی‌شود، از یک شخص سوم مثل مشاور مدرسه، معلم مورد علاقه آن‌ها و یا یکی از اقوام کمک بگیرید. مهم است که نوجوان را قانع کنید تا با کسی گفتکو کند.
استفاده از روانشناسی مثبت در فرزندپروری
روانشناسی مثبت یا مثبت‌گرا شاخه‌ای از علم روانشناسی است که بر اهمیت احساسات مثبت و هیجانات خوشایند تاکید می‌کند. والدین می‌توانند از آموزه‌های روانشناسی مثبت در تربیت فرزندان خود استفاده کنند.
فرزندپروری با کمک روانشناسی مثبت باعث می‌شود که نوجوانان بهتر از پس چالش‌های خود بر‌آیند و شخصیت منسجم‌تر و قوی‌تری داشته باشند.
روانشناسی مثبت به والدین توصیه می‌کند تا در سبک فرزندپروری خود موارد زیر را رعایت کنند:
- توجه به نوع و عمق رابطه خود با فرزندان
- تجربه هیجانات مثبت و فعالیت‌های تفریحی در کنار فرزندان و سایر اعضای خانواده
- تمرین سرسختی و تاب آوری به صورت خانوادگی برای مواجهه با سختی‌های زندگی
- حمایت کامل از فرزندان در هنگام رخ دادن چالش‌ها
- اختصاص دادن زمان برای آموزش مهارت‌های لازم به فرزندان
آنچه آموختیم
- : نتیجه‌گیری: چگونگی افزایش اثربخشی نقش والدین در سلامت روان نوجوانان
اختلالات سلامت روان به صورت سالانه درصد بسیار زیادی از نوجوانان را درگیر خود می‌کنند. اضطراب و افسردگی جزو شایع‌ترین این اختلالات هستند که زندگی نوجوانان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. والدین یکی از موثرترین نقش‌ها را در کمک به بهبود سلامت روان نوجوانان ایفا می‌کنند.
سبک فرزندپروری مثبت والدین و همچنین می‌تواند نوجوانان را برای مواجهه به چالش‌ها آماده سازد و همچنین نشانه‌های آنان را کاهش دهد. ارتباط موثر میان والدین و فرزندان یکی از موثرترین عوامل در کنترل اثرات اختلالات روانی است.
